Od końca ubiegłego stulecia ogromną popularność zyskują testy SET (standardized exercise tests) . Największą popularność zyskały do oceny koni wyścigowych, kłusaków czy zaawansowanych koni sportowych.
Z przykrością stwierdzam, że mimo wieloletniego doświadczenia w badaniach krwi koni i ocenie ich wydolności, nigdy w Polsce nie spotkałam się ani nie słyszałam aby ktokolwiek wykonał taki test.
SET mają zazwyczaj charakter treningu interwałowego. Różni autorzy podają różne zasady przeprowadzanych przez siebie testów.
Standardized exercise test SET
- Liczba powtórzeń 3-5
- Czas trwania 1 powtórzenia 2,5 – 3 min
- Przerwa między powtórzeniami ok. 2 min
- Intensywność wysiłku decyduje trener
- Rodzaj nawierzchni zazwyczaj gruntowa, często tor wyścigowy
Cechą wspólną wszystkich, stosowanych obecnie na świecie testów, jest opieranie oceny wydolności konia na współzależności między:
- szybkością ruchu konia,
- ilością produkowanego kwasu mlekowego
- wartością tętna.
Empirycznie stwierdzono na koniach, tak jak i na ludziach, że kwas mlekowy gwałtownie kumuluje się po przekroczeniu stężenia ok. 4 mmol/l przy dalszym wzroście szybkości ruchu.
Prędkość przy której stężenie kwasu mlekowego osiąga wartość 4 mmol/l określa się jako V4.
Dodatkowy wzrost wartości V4 świadczy o wzroście pojemności tlenowej krwi.
Drugim wskaźnikiem stosowanym do oceny wydolności jest tętno, którego zmiany wartości w czasie wysiłku pozwalają na wyliczenie V200 czyli prędkości, przy której tętno osiąga wartość 200 ud/min.
Wzrost prędkości konia przy tym samym lub niższym tętnie, związany z produkcją mniejszej ilości kwasu mlekowego, świadczy o właściwym przebiegu procesu treningowego.
Obecnie na świecie podstawowym wskaźnikiem służącym do oceny wydolności koni i ich adaptacji wysiłkowej jest V200.
W badaniach wysiłkowych wykorzystuje się istnienie prostoliniowej zależności między prędkością konia a wartością tętna. Liniowa zależność utrzymuje się w zakresie tętna od 120 – 210 ud/min. co ilustruje poniższy wykres.
W tym wpisie do bloga, w większości anglojęzycznych wykresów, wykorzystano materiały z książki Hilary Clayton Conditioning sport horses.
Podczas SET, w trzech seriach wzrastających obciążeń, wyznaczane są kolejno trzy punkty przedstawiające zależność między prędkością konia a wartością tętna. Prosta łącząca te punkty jest wykorzystywana do interpolacji prędkości odpowiadającej wartości tętna równej 200 ud/min czyli V200.
W przypadku oznaczania V4 po zakończeniu każdego etapu testu pobierana jest krew w której oznaczane jest stężenie kwasu mlekowego (LA).
- V200 jest to wyliczona teoretycznie, na podstawie danych empirycznych, prędkość konia w momencie gdy wartość tętna wynosi 200 ud/min.
- V200 wyliczane jest na podstawie danych uzyskanych podczas treningu interwałowego.
- Prawidłowo prowadzony trening powoduje wzrost wartości V200.
Przedstawiony poniżej wykres ilustruje korzystne zmiany wartości V200 w efekcie 3-miesięcznego treningu oraz jego dalszej kontynuacji
Clayton
W trakcie badań V200 na torze wyścigowym stwierdzono
- V200 z dżokejem ważącym 55 kg było o 35 m/min wyższe niż z dżokejem 70 kg
- U dwulatków pełnej krwi przez pierwsze 5 miesięcy treningu V200 wzrasta średnio o 65 m/min
- Średni wzrost V200 u dwulatków to 40 m/min
- Średni wzrost V200 u czterolatków to 20 m/min
Powyższy wykres wg Kobayashi i wsp. ilustruje wzrost wartości V200 u koni wyścigowych pełnej krwi od kwietnia do sierpnia
Istotną trudnością przy porównywaniu wyników badań szeregu autorów jest stosowanie różnego typu obciążeń testowych do oceny V200.
Treningi koni sportowych mają zwykle charakter tlenowy, pracują one przy niższym tętnie niż konie wyścigowe i dlatego wygodniejszym parametrem do oceny koni sportowych jest V150. .
Wzrost wartości tętna jak i stężenia kwasu mlekowego, wraz ze wzrostem prędkości konia, w kolejnych etapach testu, umożliwiają określenie zarówno V4 jak i V200.
Wielu autorów oznacza zarówno stężenie LA jak i wartość tętna. Niektórzy z badaczy uważają, że najważniejszym parametrem jest kwas mlekowy a inna grupa autorów ocenę wydolności konia opiera na wartościach tętna przy danej prędkości.
Wykonano test wysiłkowy na koniach wyścigowych, które wcześniej podzielono na grupę dobrą i słabą. Stwierdzono wyższe V4 w grupie koni dobrych, a także stężenie LA po wysiłku maksymalnym było w tej grupie niższe niż w słabej. Czas niezbędny do usunięcia połowy nagromadzonego kwasu był u koni słabszych ponad dwukrotnie dłuższy niż u dobrze przygotowanych.
Tempo usuwania kwasu mlekowego, powstałego podczas wysiłku, jest istotnie zależne od rodzaju ruchu konia po wysiłku. Kwas mlekowy najszybciej jest usuwany gdy po wysiłku koń kłusuje a najwolniej gdy nie porusza się a tylko stoi co ilustruje poniższy wykres.
KER (Kentucky Equine Research Centre) monitorowało ponad 2000 sesji treningowych u ponad 100 koni startujących w zawodach WKKW. Pomiary tętna koni były wykonywane codziennie przez sześć do ośmiu tygodni. Typowy tygodniowy program treningowy zazwyczaj obejmował mieszankę różnych rodzajów sesji, w tym spacery (głównie stępem), kłusy, praca ujeżdżeniowa, galopowanie, skoki na stadionie i szkolenie w terenie.
Na podstawie tych obserwacji stwierdzono, że bardzo mało pracy wykonywano przy tętnie powyżej 180 ud/min. W rzeczywistości, nawet konie na zaawansowanym poziomie spędzały mniej niż dwie minuty tygodniowo na ćwiczeniach, które powodowały wzrost tętna powyżej 180 ud/min. Efektem takich treningów był brak adaptacji do wysiłku przy wzrastającym zakwaszeniu, które ma miejsce np podczas crossu czy przejazdu parkuru. Dlatego warto wiedzieć w jakich zakresach tętna pracuje serce naszego konia podczas zawodów co będzie pomocne w planowaniu prawidłowych obciążeń treningowych.
Jak widać na kolejnych wykresach zarówno konie WKKW jak i skokowe podczas startów osiągają tętno ok. 200 ud/min. Brak adaptacji do kontynuowania pracy w narastającym zakwaszeniu bywa zauważalny szczególnie u niektórych koni skokowych. Podczas kilkudniowych zawodów wyraźnie wzrasta u nich liczba zrzutek w kolejnych dniach.
Ilustracja prezentuje zapis zmian wartości tętna konia startującego w crossie w zawodach otwarcia sezonu WKKW w Starej Miłosnej. Średnia wartość tętna podczas trwającego prawie 10 minut przejazdu wynosiła 190 ud/min. Koń był dobrze przygotowany do startu, nie występował wyraźny wzrost tętna w trakcie trwania crossu.
Z moich wieloletnich badań koni podczas zawodów otwarcia sezonu wynikało, że znaczna grupa koni przyjeżdżała na te zawody nieprzygotowana albo wręcz przetrenowana zbyt dużymi obciążeniami w krótkim czasie przed zawodami.
Kolejny wykres to zmiany wartości tętna konia podczas przejazdu parkuru 140 cm podczas zawodów, Zapis zmian wartości tętna podczas przejazdu mieści się między czerwonymi punktami o numerach 2 i 3. Zwraca uwagę gwałtowny spadek wartości tętna i jego ponowny wzrost. Przyczyną było rozbudowanie przeszkody w końcowej części parkuru i krótkie zatrzymanie konia w oczekiwaniu na jej odbudowę a następnie ukończenie przejazdu.
Następnym testowanym koniem był kuc przygotowany do startu w zawodach WKKW, Badanie było wykonane na czworoboku w bardzo wysokiej temperaturze otoczenia. Test stanowiły 3 x 3 minuty galopu tempem 450 m/min, z jednominutowymi przerwami stępa między kolejnymi powtórzeniami. Koń był bardzo dobrze przygotowany gdyż, w kolejnych powtórzeniach, wartości tętna maksymalnego (198, 195, 200) utrzymywały się na tym samym poziomie mimo narastającego obciążenia szczególnie w tak wysokiej temperaturze. Po zakończeniu kolejnych powtórzeń tętno bardzo szybko spadało.
Restytucja tętna inaczej restytucja pracy serca określa tempo w jakim tętno wraca do normy po wysiłku fizycznym.
Szybkość spadku tętna jest jednym ze wskaźników kondycji fizycznej i wydolności układu sercowo-naczyniowego. Im szybszy spadek tętna tym lepsza kondycja i dobra adaptacja do wysiłku.
O zależności tej szczególnie dobrze wiedzą zawodnicy Rajdów długodystansowych w których wartości tętna, po kolejnych odcinkach trasy, limitują czas wejścia na bramkę weterynaryjną. Zbyt wysokie tętno powoduje eliminację konia. Dlatego większość rajdowców jeździ z monitorami pracy serca aby w każdej chwili móc kontrolować wartość tętna swojego konia.
Praktyczne wykorzystanie monitorów pracy serca
- Ustalenie indywidualnych zakresów tętna
- Wykonywanie obciążeń „na tętno”
- Możliwość określenia tętna maksymalnego
- Analiza przebiegu restytucji
- Trening interwałowy
- Praca z młodym koniem
Przedstawione metody przeprowadzania testów wysiłkowych mogą się w pierwszej chwili wydać dość skomplikowane ale systematyczna praca z monitorem pracy serca zdecydowanie ułatwia prowadzenie pracy treningowej dopasowanej do możliwości konia i równocześnie zapobiega zarówno przetrenowaniu jak i niedotrenowaniu.
Dodatkową zaletą testów wysiłkowych jest możliwość wczesnego zdiagnozowania niektórych chorób górnych dróg oddechowych, zaburzeń pracy serca i schorzeń układu ruchu .
Ważne jest
- wyrobienie sobie nawyku pracy z monitorem pracy serca.
- zaplanowanie, wraz z trenerem, testu odpowiadającego stopniowi zaawansowania treningowego konia.
- powtarzanie testu w określonych odcinkach czasu
- notowanie podstawowych parametrów treningu konia
Przykładowe wersje SET
Z tabeli w publikacji de Mare’a i wsp. 2017 wybrałam kilka protokołów testów zarówno dla koni wyścigowych, kłusaków jak i koni sportowych. Mam nadzieję, że podane tutaj przykłady ułatwią opracowanie odpowiedniego testu dopasowanego zarówno do dyscypliny jak i do stopnia wytrenowania konia.
W przedstawionych protokołach zaznaczono:
- dyscyplinę,
- rasę koni,
- liczebność przetestowanych koni,
- typ testu,
- autora publikacji,
- miejsce badania,
- szczegóły testu
Racing Thoroughbreds (112) Incremental Kobayashi et al., 1999 (Track) 1000m trotting at 250m/min, then galloping at 400, 460, 550, 660 m/min for 600-800m
Racing Thoroughbreds (46) Single step Davie and Evans, 2000 (Track) 1000m warm-up (slow trot), 780-960m/min (gallop, speed used in training) for 800m
Racing Thorougbhreds (8) Incremental Wolter et al., 1996 (Track) warm up, 3 x 3min: canter, gallop, faster gallop + recovery periods in between
Trotting Standardbreds Incremental Couroucé et al., 1997, 1999, 2000 Warm-up (10 min – 300m/min)(Track) 3 x 3min with 1 min rest in between 440 to 500 m/min (step 1) + 40 to 80 m/min. each step (age-dependent)
Trotting Standardbreds (223) Incremental Leleu et al., 2005 (Track) Warm-up (10 min – 350m/min) 3 x 3min + 1min rest in between500 m/min (step 1) + 60 to 90 m/min. each step (age-dependent)
Trotting Standardbreds (19) Incremental Lindner, 2009 (Track) Warm-up (10-15 min walk, slow trot) 4 or more 5 min steps (varying from 360-660m/min) + 3min rest in-between
Eventing Thoroughbreds (9) Incremental Muñoz et al., 1998(Track) warm up, 400, 500, 600 m/min for 1000m + 5 min walking in between
Eventing horses (17) Incremental Serrano et al., 2002 (Track) 250, 350, 450 , 600 m/min over 450m + brief periods of walking in between
Endurance and riding Incremental Sloet.Van Oldruitenborghschool horses (12) 1100m at HR of 140,150,160,170 bpm and HRmax. Oosterbaan et al., 1987 (Track) 8min recovery at walk after each step
Mixed breeds (12) Incremental Harris et al., 2007 (Riding arena) – Ridden test (60x40m arena): 400m walk, 600m trot, 600m medium canter, 800m fast canter (all on right rein)
Eventing/Showjumping/ Incremental Bitschnau et al., 2010 (Track) Dressage Warmbloods (n=29) Warm-up (30min walk, trot, brief canter), 3-5 steps at gallop (360 m/min and increasing with 60m/min each step)
Endurance horses (17,38) Incremental Fraipont et al.,2011 & 2012 (Track) warm up at walk/trot , canter 27km at 360m/min, 1500m at 450and 530 m/min + 700m slow trot in-between