Nowoczesne metody analizy wysiłku u koni

Naukowe zaplecze jeździectwa w Polsce i w innych krajach

Aktualnie w Polsce nie ma instytucji, która zajmowałaby się końmi wyczynowymi zarówno pod kątem profilaktyki weterynaryjnej, kontroli i opracowywania dawek pokarmowych jak też kontroli stanu zdrowia i obciążeń treningowych. W Europie Zachodniej oraz na innych kontynentach istnieją tego typu placówki, świadczące kompleksowe usługi dla koni.

Przykłady tego typu placówek
KER – Kentucky Equine Research Centre USA
Equine Performance Testing Clinic Cornell University USA
Centre for Equine Studies Newmarket Anglia
Equine Sports Medicine Practice Belgia
Equine Performance Laboratory Australia
Equine Research Institute Japonia
Centro di Studio del Cavallo Sportivo Włochy
ARBEITSGRUPPE PFERD Niemcy

Wyniki prowadzonych tam badań naukowych są wykorzystywane w praktyce. Mimo ogromnego postępu medycyny sportowej ludzi i koni, to trening koni w Polsce, w większości przypadków, nadal opiera się głównie na doświadczeniu i wiedzy trenera. Efektem tak prowadzonej pracy treningowej jest aktualny stan polskiego jeździectwa.

Obserwowany w Polsce, jak i na całym świecie, dynamiczny rozwój jeździectwa, zarówno masowego jak i wyczynowego, stwarza konieczność powstania Zakładu, Katedry albo Instytutu Medycyny Sportowej Koni.

Obecnie lekarze weterynarii – lekarze hipiatrzy zajmują się przede wszystkim leczeniem koni, a zootechnicy zagadnieniami genetyki, hodowli i żywienia koni.

Druga połowa XX wieku to nie tylko ogromny wzrost zainteresowania sportem, ale także powstanie szeregu nowych dyscyplin oraz propagowanie aktywnego wypoczynku Wszystkie te czynniki stymulowały rozwój nowej dziedziny fizjologii mianowicie fizjologii wysiłku.

Trenerzy i sportowcy mieli nadzieję, że bezpośrednie włączenie nauki w sport pomoże w uzyskiwaniu lepszych wyników sportowych oraz przyspieszy przebieg procesów związanych z restytucją wysiłkową.

Z pewnym opóźnieniem, w stosunku do badań fizjologii wysiłku ludzi, zostały rozpoczęte badania wysiłkowe u koni. Początkowo dotyczyły one przede wszystkim koni wyścigowych, a następnie upowszechniły się także w odniesieniu do koni sportowych. W dalszym ciągu właściwe przygotowanie trenera jest podstawą dobrego przygotowania zawodnika, ale obecnie poza swoją wiedzą i wyczuciem trener ma do dyspozycji szereg narzędzi wspomagających jego pracę i pozwalających na bardziej obiektywną ocenę wydolności trenowanego zawodnika.

Informacje wspomagające pracę trenera

• Spoczynkowe i wysiłkowe zmiany stężeń wybranych wskaźników krwi
• Zmiany wartości tętna w spoczynku, podczas wysiłku oraz przebieg restytucji
• Termografia czyli monitorowanie zmian temperatury na wybranych punktach ciała konia
• Analiza ruchu konia ma na celu wczesne określenie predyspozycji konia do odpowiedniej dyscypliny, a także pomaga we wczesnym wykryciu nieprawidłowości aparatu ruchu.

Z przedstawionych metod jedynie analiza przebiegu zmian wartości tętna może być wykonana bez pomocy osób trzecich.

Metody pomiaru tętna konia

• Najstarszą metodą pomiaru tętna jest metoda palpacyjna polegająca na przyłożeniu kciuka i palca wskazującego do tętnicy żuchwowej.
• Najpopularniejszą metodą pomiaru tętna jest użycie stetoskopu, który jest bardzo przydatny w badaniach spoczynkowych ale podczas wysiłku nie ma możliwości ani kontroli tętna ani oceny wartości tętna maksymalnego.
• Urządzeniem pozwalającym na pełną kontrolę pracy serca zarówno w spoczynku jak i podczas wysiłku jest monitor pracy serca.

Monitor pracy serca składa się z nadajnika, który jest zakładany na klatkę piersiową i odbiornika, zwykle w kształcie zegarka, który znajduje się na ręku zawodnika, jeżeli badane jest tętno sportowca-człowieka, lub na ręku jeźdźca w przypadku badania zmian tętna konia.

Monitory firmy Polar

Na początku lat 90-tych firma Polar produkowała tylko jeden typ nadajnika, który był wykorzystywany zarówno dla ludzi jak i dla koni. Przy końcu ubiegłego wieku pojawił się specjalny nadajnik dla koni. Nadajnik odbiera impulsy elektryczne z mięśnia sercowego i bezprzewodowo transmituje je do odbiornika na którym można w sposób ciągły śledzić zmieniającą się częstość skurczów serca. Dane zapisane w odbiorniku mogą być przekazane do komputera w którym przy pomocy odpowiedniego programu można analizować dotychczasowe efekty treningowe i planować następny cykl obciążeń.

Na ilustracji zaprezentowano starsze modele Polara dla koni,

Odbiorniki

Monitor pracy serca pozwala na:

• ustalenie indywidualnych zakresów wartości tętna w stępie, kłusie i galopie.
• wykonywanie kontrolnych obciążeń „na tętno” czyli przy zaplanowanej wcześniej wartości tętna
• szczegółową analizę przebiegu restytucji tętna, co jest szczególnie istotne dla koni rajdowych.
• prawidłowe zaplanowanie i realizację treningu interwałowego
• ułatwia pracę z młodym koniem
• podczas zawodów rajdowych umożliwia zawodnikowi natychmiastową reakcję na wzrastające tętno co ułatwi przeprowadzenie konia przez kryzys.

Obecnie w Polsce wśród osób zajmujących się treningiem koni wyczynowych monitory pracy serca są powszechnie używane jedynie w dyscyplinie rajdów długodystansowych, korzysta z nich także kilku zawodników WKKW oraz pojedynczy właściciele koni skokowych i wyścigowych.
W związku z tak znacznymi korzyściami wynikającymi ze stosowania monitora pracy serca jako narzędzia pomocniczego w treningu koni niezbędna jest dalsza popularyzacja tego urządzenia i szkolenia umożliwiające poznanie metod jego użytkowania.

Warto podkreślić, że od niedawna jest dostępny nowy model monitora pracy serca firmy Equimo. (www.equimo.com).

Informacje uzyskane z treningu ze sprzętem Equimo to:

• czas jazdy w poszczególnych chodach,
• dystans pokonany w stępie kłusie i galopie,
• średnie prędkości w tych chodach,
• prędkość minimalna i maksymalna,
• pokonana różnica wysokości,
• liczba wykonanych skoków,
• wydatek energetyczny,
• czas jazdy na prawą rękę i na lewą.
• Uzyskujemy także informacje dotyczące średniej wartości tętna w poszczególnych chodach jak i
• wartości tętna minimalne i maksymalne oraz
• możemy skorelować prędkość konia z wartością tętna.

Ogromną zaletą tej aplikacji jest możliwość przesłania na komórkę pełnego zapisu danych treningowych innej osobie, która tylko musi mieć zainstalowaną aplikację Equimo. Przy zaplanowaniu odpowiedniego testu wysiłkowego można porównać wyniki koni nie startujących wspólnie a testowanych w różnych częściach kraju czy też poza jego granicami.

Wartość tętna spoczynkowego koni

25-40 ud/min

Do czego przydaje się wartość tętna spoczynkowego ?

– ocena stanu zdrowia

– ocena pobudliwości

– ocena stopnia wytrenowania (szczególnie istotne u koni rozpoczynających trening)

Jak ustalić wartość tętna spoczynkowego konia  ?

Przy użyciu stetoskopu

• liczenie liczby uderzeń serca konia w ciągu 1 minuty.
• Badanie wykonujemy rano w boksie u konia
• Badanie powtarzamy w podobnych warunkach przez 3 kolejne dni i wyciągamy średnią z uzyskanych wyników.
• Gdy jeden z wyników znacznie odbiega od pozostałych próbujemy znaleźć przyczynę nieprawidłowości.

Przy użyciu monitora pracy serca

Zakładamy koniowi opaskę z czujnikiem tętna i albo przy nim spokojnie stoimy czekając na stabilizację wartości tętna

Albo zostawiamy go samego w boksie.

Należy pamiętać:

– młode konie nienawykłe do badań denerwują się i potrzebują więcej czasu na stabilizację tętna (koń na wykresie potrzebował około 2 minut aby zaadaptować się do nowej sytuacji)

Wartość tętna spoczynkowego koni jest zależna między innymi od:

• rasy,
• wieku,
• płci  
• stopnia wytrenowania konia.

Zmiany wartości tętna spoczynkowego są szczególnie wyraźne u koni rozpoczynających trening. W badaniach własnych koni wyścigowych na warszawskim torze na Służewcu stwierdziłam  istotny spadek wartości tętna spoczynkowego w pierwszym sezonie treningowym młodych koni pełnej krwi angielskiej. Na początku pobytu na torze wynosiło średnio 36.5  ud/min, a w końcu sezonu osiągnęło wartość 33.3 ud/min. co ilustruje poniższy wykres.

Przyczyny podwyższonego tętna spoczynkowego

1. Kulawizna lub inna bolesność
2. Odwodnienie
3. Spadek kondycji jako efekt niewłaściwego treningu
4. Wysiłek w wysokiej temperaturze i wilgotności
5. Choroby układu oddechowego
6. Choroby układu krążenia lub anemia
7. Wzrost masy ciała (tłuszcz)
8. Stres

Jak praktycznie wykorzystywać wyniki pomiarów tętna spoczynkowego (HR) ?

1. Na początku cyklu treningowego ustalić wartość tętna spoczynkowego (średnia z 3 pomiarów).
2. Co najmniej 1x tygodniowo badać tętno spoczynkowe (pomiar pojedynczy).
3. Analiza przebiegu zmian wartości tego parametru w cyklu treningowym.
4. Badać HR przed każdym planowanym dużym obciążeniem (ciężki trening, wyjazd na zawody).
5. Nietypowy, nagły wzrost wartości tętna spoczynkowego jest podstawą do zmiany planu treningowego i
   obserwacji konia. W przypadku utrzymywania się wysokich wartości tętna spoczynkowego niezbędna jest
   konsultacja z lekarzem weterynarii.
6. Należy pamiętać, że wszelkie niekorzystne zmiany w organizmie konia natychmiast znajdują odbicie w
   wartości tętna . Po zachowaniu konia jeszcze nie widać, że dzieje się coś nieprawidłowego ale tętno już reaguje.